Nói đến trách nhiệm hình sự là nói đến việc 1 cá nhân, tổ chức đã có hành vi vi phạm về hình sự, một trong những hành vi được đề cập trong mục các điều khoản về tội danh cụ thể của bộ luật hình sự.
Thông thường, 1 người không học luật, không học gì cả cũng có thể tự nghĩ ra là những hành vi/hành động như giết người, cướp của, trộm cắp, cướp giật, đánh người vô cớ gây thương tích nghiêm trọng là bị đi tù… Đó là những hành vi cơ bản được nhắc đến trong bộ luật hình sự, ngoài ra buôn bán ma túy, tham ô, hối lộ, lạm dụng chức vụ quyền hạn, hành hạ người khác, ngược đãi ông bà/cha mẹ….buôn bán hàng giả, buôn lậu….cũng là những hành vi được đề cập trong bộ luật hình sự.
Và mức độ, trách nhiệm mà người đã có hành vi trên phải chịu: nặng nhất là tử hình, đi tù có tù có thời hạn và tù chung thân, phạt cải tạo không giam giữ, phạt tiền, phạt cảnh cáo. Tùy theo tính chất mức độ của hành vi, mức độ gây thiệt hại mà sẽ có hình phạt tương ứng, không phải cứ có hành vi phạm tội hình sự là sẽ bị đi tù.
Yếu tố khác ảnh hưởng trách nhiệm hình sự là yếu tố nhân thân người phạm tội: người phạm tội có tính chất liên tục, thường xuyên không có sự cố gắng thay đổi bản thân bị bộ luật hình sự coi là nhân thân xấu và là cơ sở tăng nặng trách nhiệm hình sự trong khung khoản đó. Ngược lại, người phạm tội lần đầu, phạm tội trong những hoàn cảnh đặc biệt được coi là tình tiết giảm nhẹ.
Yếu tố tiếp theo là thái độ của người có hành vi phạm tội: thái độ trong lúc phạm tội và sau lúc phạm tội. với thái độ cụ thể những người hành pháp (cảnh sát điều tra, thẩm phán) có dự liệu được người này có phạm tội tiếp nghiêm trọng hơn không để định lượng hình phạt. Thực tế có bạn mới vừa trưởng thành 19 tuổi, có hành vi đánh bạn (phạm tội cố ý gây thương tích) cơ quan hành pháp tạo điều kiện cho bạn tại ngoại trong thời gian chờ xét xử, nhưng người có hành vi đánh bạn này lại không nhận thức được việc đánh bạn là sai, và việc cho bạn này tại ngoại đã dẫn đến việc bạn phạm tội sau nghiêm trọng hơn.
